LOUCURA OU NORMALIDADE

"La locura, a veces, no es otra cosa que la razón bajo diferente forma" Goethe
"En el amor siempre hay algo de locura, mas en la locura siempre hay algo de razón" Nietzsche
"La verdadera locura quizás no sea otra cosa que la sabiduría misma que, cansada de describir las vergüenzas del mundo, ha tomado la inteligente solución de volverse loca" H. Heine

O cerebro humano está formado por 100 mil millóns de neuronas con toda a maquinaria bioquímica precisa para que a célula viva e para recibir a estimulación á que estará exposto durante o proceso vital. Desde o nacemento o ser humano comenzará unha longa aprendizaxe que o diferenciará do contorno e dos demáis, feito que dará lugar á formación da identidade do seu "yo", pero non rematará ata a morte.

Segundo Vigotsky, o neno ten un potencial de desenrolo que non chega a desenrolar necesariamente, é o que chama "zona de desenrolo potencial" e precisa a axuda do adulto para que poida desenrolar o seu "nivel de desenrolo real". Piaget, estudando aos seus propios fillos, elaborou unha teoría sobre o desenrolo intelectual baseada en períodos e etapas: un primeiro período é o da intelixencia sensorio-motora (0-2 anos), un segundo período é o de preparación e organización das operacións concretas (2-11 anos) e un terceiro período é o das operacións formais (11-15 anos). No primeiro período, no que non existe diferenciación entre o neno e o mundo, éste parte de reflexos. A organización dase pola práctica, por axustes perceptivos e motores das cousas antes que pola manipulación simbólica das mesmas. O segundo período iníciase coas primeiras simbolizacións groseiras e conclúe co inicio das primeiras operacións formais nos primeiros anos da adolescencia. Inclúe dous subperíodos importantes: o das representacións preoperacionais (2-7 anos) e o das operacións concretas (7-11 anos). É no período das operacións formais no que se produce unha nova organización con novas estructuras mentais por medio das que o/a adolescente pode enfrontarse á realidade e ao mundo da posibilidade pura, o mundo dos enunciados abstractos. 

Se na teoría de Vigotsky é preciso que o adulto guíe o desenrolo do neno/a, na de Piaget, é o adulto o que interpreta a "acción" do neno e vai modelando o seu comportamento. Podemos ilustrar isto cun exemplo: imaxinemos que o neno tira do mantel da mesa e caen os platos. Dependendo de se a nosa resposta é boa ou mala, o neno asociará esa resposta ao feito de tirar do mantel e seguirá tirando ou deixará de facelo, o que condicionará a súa conducta futura.

O fisiólogo Pavlov demostrou que se poden establecer relacións entre estímulos e repostas durante toda a vida do individuo e, a partires de aí, Skinner sostivo "a controlabilidade total" da conducta humana, pero propón que se debe prescindir de conceptos como "home interior", "conciencia", "estados mentais", etc. O que propón Skinner abriulle a porta á "tecnoloxía da conducta" e á "planificación da cultura" baseada únicamente no estudo científico da conducta humana, prescindindo de toda "veleidade introspectiva". Tamén trouxo como consecuencia o desenrolo de técnicas de control do comportamento para favorecer un sistema cunha economía globalizada baseada no consumo permanente e insostible.

Como pensaba Skinner, só é preciso eliminar o "interior das persoas", a súa "conciencia" e tentar "que non pense". Isto pasou a ser o "Leitmotiv" dos grandes lobbys como recurso para exercer o poder e para enriquecérense facilmente, utilizando para conseguilo todos os instrumentos ao seu alcance: políticos, medios de comunicación e pseudociencia. A OMS (Organización Mundial da Saúde), defne a saúde como "un estado de completo benestar físico, psíquico e social e non só como a ausencia de enfermidade". Vistas as cousas así, ¿quen está realmente san?. Pode terse unha grande saúde física e psíquica, pero vivir marxinado pola sociedade en base a criterios ideolóxicos, relixiosos, culturais ou doutra índole, en cuxo caso a persoa non poderá realizarse plenamente. Podemos estar integrados na sociedade pero presentar alteracións somáticas ou psíquicas que perturban o noso ánimo e nos fan desdichados. Pero a cousa  no queda aí, xa que un pode sentirse desgraciado dependendo de moitas cinrcunstancias, o que incidiría no seu benestar físico, psíquico e social. Bastaría con que a calquera de nós nos trasladaran forzosamente de país e de cultura como ocorre coa emigración (pénsese na cantidade de asiáticos, africanos, americanos e mesmo españoles que teñen que abandonar o seu país e ás súas familias para trasladárense a outro país por falta de recursos).

Se resulta problemático definir a saúde mental, máis complicado vai ser definir a enfermidade mental. Desde un punto de vista estatístico podería considerarse psíquicamente normal todo aquel que se comporte e actúe como a maioría das persoas do seu contorno, entrando polo tanto no complexo e contraditorio dilema de si o sano é equivalente á maioría. Este criterio é pouco útil porque nos leva a situacións contraditorias, xa que o feito de que haxa unha grande frecuencia de caries dental nos levaría a considerala normal e non unha patoloxía. Desde un punto de vista médico-biolóxico, os trastornos mentais serían aquelas situacións incluídas nas clasificacións internacionais, básicamente no DSM da Asociación Psiquiátrica Americana e a CIE da Organización Mundial da Saúde (subvencionadas pola industria farmacéutica internacional). Por último, desde o punto de vista social, serían "enfermas" aquelas persoas que non rinden no seu traballo, as que teñen problemas coa familia (non integrados), as que marchan solitarias polo mundo, as que transgreden as normas e as convencións sociais (xenios, creadores...), etc.

O criterio de saúde e de enfermidade vai depender do grao en que a persoa foi alienada (alleada de si mesmo, da súa conciencia, do seu interior e do seu pensamento) e do grao de tolerancia da sociedade e do seu suposto desenrolo, por poñer un exemplo, unha esquizofrenia é unha grave enfermidade mental nunha sociedade para a que o importante sexa que se estea totalmente concentrado no que se esixe dun, que traballe (se se é quen de topar un traballo) e que se consuma sen descanso, mentres que o mesmo trastorno nunha sociedade das chamadas "primitivas" a persoa con esquizofrenia ocuparía o lugar máis alto da tribu como Chamán. O feiticeiro non se sente estigmatizado, desviado, desprazado, despreciado e inútil por iso non se esconde nos recunchos para fuxir dos demais e das súas experiencias tremendo de medo, sedado e anulado socialmente. Ademais, a perspectiva social da enfermidade mental ten un plus engadido ao converterse nunha etiqueta social que impón a "clase dominante" para aumentar o seu control sobre a sociedade.

No século XXI se utiliza en exceso a psiquiatría e a psicoloxía  como intrumentos para mandar a mensaxe de que a felicidade e o benestar son posibles a toda costa. É relativamente frecuente ver aos pais dun neno ou nena que non obtén os rendementos académicos que esperan, acudir ao psicólogo ou psiquiatra para que lles solucione o problema, ou cando unha xove non acada a felicidade que lle prometen a televisión e as revistas, acuda ao psiquiatra para que lle dea un remedio eficaz e rápido que mitigue o seu desacougo; ou como, ao parado que presenta ansiedade e unha tristeza comprensibles e lóxicas dado o momento agobiante e vital que está pasando se lle remite ao médico de cabeceira para que tente reducir o seu sufrimento. A tristeza, a alegría, a ansiedade e incluso a cólera son sentimentos humanos que todos temos. O problema está en que a sociedade educa para consumir, pero non aporta ferramentas para utilizar axeitadamente a intelixencia emocional á hora de resolver os nosos problemas. A solución pasaría por educar precisamente aquelo que máis empeño poñen en erradicar: o noso interior, a nosa conciencia e o noso pensamento.

AS EMOCIÓNS

Grande parte da actividade fisiolóxica implicada nas emocións está regulada polo Sistema Nervoso Autónomo a traveso das súas ramas simpática (excitación) e parasimpática (calma). A emoción é a resposta subxectiva ante un acontecemento e vai seguida dunha descarga neural e hormonal. É unha resposta que nos axuda a adaptarnos ao medio ambiente e que afecta á nosa forma de ser. Ante unha experiencia determinada, a nosa forma de pensar (sistema de crenzas) e a nosa actitude valoran a situación e influen na forma en que a percibimos.

W. James e C. Lange, simultaneamente, pero de forma independente, no ano 1884, propoñen que, diante unha experiencia, o sistema nervoso autónomo crea respostas fisiolóxicas (tensión muscular, bágoas, aceleración do corazón e da respiración...) a partires das que se crean as emocións. Dirían: "Non choramos porque sintamos pena, senón que sentimos pena porque choramos...".

A partires do ano 1920, Cannon e Bard, propoñen que as emocións están formadas polas respostas fisiolóxicas e pola interpretación que nós facemos da situación.

Schacter e Singer (1962), din que a emoción se debe a avaliación que nós facemos do acontecemento, pero tamén ás respostas corporais. As persoas notan primeiro os cambios no seu interior, logo advirten o que ocorre e por último denominan as emocións de acordo co que ven.

Habitualmente interpretamos as emocións das persoas atendendo ás súas expresións corporais, ao ton da voz e ao seu rostro.  Algúns destes xestos están determinados por factores culturais e outros son universais. Pero hai que ter en conta que as expresións faciais aumentan a emoción sentida e mandan sinais ao corpo e aos demais para que emitan unha resposta consecuente.

CATEGORIAS BÁSICAS DA EMOCIÓN

Medo: perigo, inseguridade, incertidume.

Sorpresa: sobresalto, asombro, desconcerto.

Aversión: disgusto, asco.

Ira: rabia, enoxo, resentemento, furia, irritabilidade.

Ledicia: diversión, euforia, sensación de benestar e seguridade.

Tristeza: pena, sentimento de soedade, pesimismo.

O medo é unha emoción que nos axuda a evitar perigos (adaptativa), pero pode resultar traumática e causar trastornos psicolóxicos.

A ira é unha emoción vinculada co enfrontamento de acontementos frustrantes e perxudiciais. Hai que ter en conta que o feito de enfadarnos provoca unha reacción máis intensa de rabia.

A "Felicidade", como emoción sentida, está vinculada a estados de ánimo positivos e a un bo estado de saúde. A súa duración é máis ou menos de vintecatro horas e a explicación pode ser a nosa tendencia a formar xuizos dunha experiencia previa neutral e tamén á percepción de que se está peor ou mellor en relación ao grupo co que nos comparamos de cote.

Existen diversos factores vinculados á "felicidade" sentida como son unha elevada autoestima, a tendencia ao realismo, o apoio social percibido, disfrutar do traballo como unha actividade que nos permite vivir con dignidade (non facer do traballo a finalidade da nosa existencia), utilizar o tempo libre de forma creativa e constructiva, ter un sono de calidade, practicar deporte ou facer exercicio físico e, por último, elaborar unha filosofía que lle dea soporte á nosa vida.

É imprescindible que estimulemos a nosa intelixencia emocional para coñecer e manexar os sentimentos e as emocións, discriminar entre elas e motivarnos para utilizar esas ferramentas para dirixir os pensamentos e as accións.

A FÍSICA CUÁNTICA E A "MENTALIDADE PRIMITIVA" (II)

Cultura primitiva era un termo da antropoloxía clásica que se utilizaba para designar á cultura que carecía de signos de desenrolo e modernidade. Á vista dos datos que aporta a Física cuántica, xulguemos quen está máis desenrolado...

Lucien Lévy-Bruhl coa publicación de "Mentalidade primitiva" en 1922 abriu o debate sobre a "mentalidade pre-lóxica" dos pobos chamados primitivos. Segundo parece, a evolución consiste en que as chamadas sociedades "civilizadas" (bombardeamos pobos enteiros para, supostamente darlle unha leción a un ditador, ainda que para elo teñan que morren e expatriarse milleiros de persoas) empregan a lóxica dos siloxismos Modus Ponens do tipo: Se A, entón B (se chove, entón te mollas), A (chove), polo tanto B (polo tanto te mollas).

Parece que as sociedades "primitivas" actúan de acordo coa súa experiencia cotiá e non seguen unha lóxica formal. Recorren constantemente á memoria como soporte vital do pensamento e cando unha cousa non é evidente, explican o suceso aludindo a sucesos místicos. Para eles, os axentes causais son forzas ocultas para as que non contan nin as restriccións lóxicas nin as de tipo temporal ou espacial. 

A mentalidade primitiva é mística, explican mediante estas intervencións, a enfermidade, os accidentes, a morte, a seca, a mala colleita. Na mente "primitiva" conflúen os obxectos perceptibles e as forzas invisibles. As entidades místicas e a percepción non están separadas nos actos cognitivos. A distinción entre o "dado" e o "percibido" é inapreciable para o suxeito. A diferencia fundamental reside en que o home "primitivo" está enraizado na esfera das emocións e os sentimentos que serven de eixos ás representacións colectivas.

Sir Edward Tylor (1832-1917) en "Primitive Culture" considera esta cultura como "salvaxe" e inferior nunha sucesión de estadios que rematarían nunha cultura "civilizada" como a nosa. Non cabe mentar aos que consideraban este tipo de cultura como "producto da estupidez" ou coma un razoamento inferior, comparable ao dos nenos dunha cultura "civilizada". Piaget "reconstrúe" a idea de "mentalidade primitiva" nun marco teórico psicolóxico de etapas do desenrolo da intelixencia a traveso do pensamento primitivo (prelóxico) do neno e Vigotsky apóiase tamén nela para postular a discontinuidade entre a construcción de procesos rudimentarios e avanzados. Sen embargo, o "primitivo" é quen de penetrar na natureza a traveso de "experiencias místicas".

Segundo amosa a física cuántica, é posible que a realidade sexa unha "verdadeira ilusión" creada polo noso cerebro que está disposto a ver unha realidade que se nos propón, interesada ou non, desde os albores da humanidade a traveso da historia, dos arquetipos e do inconsciente colectivo e que, o que lle dea forma ao mundo sexa algo parecido ao que dicía Platón: A IDEA.

Toda a materia é coma "un pensamento de información". O pensamento aféctalle ás moléculas que forman o macrocosmos, o microcosmos, as células, o átomo...Nós creamos a realidade. Cando non fixamos a mirada, hai múltiples posibilidades e cando miramos escollemos unha delas, a realidade de cada un de nós. A física cuántica postula que se pode estar en dous ou máis sítios á vez. Polo que "eu" elixo, para que se manifeste a experiencia do real, o que non está moi lonxe da experiencia primitiva. Para eles, a realidade está composta polo mundo dos seres vivos e o dos espíritus, non existe fronteira entre o que nós chamamos experiencia real e o alén. Están máis preto da unidade.

O número de persoas procedentes de África escravizadas entre os séculos XV e XIX polas sociedades "civilizadas" co pretesto de que os negros eran persoas inferiores, asimilados frecuentemente aos animais, sen dereitos e considerados xurídicamente coma cousas, varía segundo estimacións entre os 10 e os 60 millóns de persoas. 

A FÍSICA CUÁNTICA E A REALIDADE (I)

Non existe unha realidade senón múltiples realidades

Imaxe ilustrativa da dualidade onda-partícula, na que se pode ver cómo un mesmo fenómeno pode percibirse de dúas formas distintas.

A física cuántica ou mecánica cuántica pode explicar a existencia do átomo e desvelar os misterios da estructura atómica tal como as entendemos hoxe, fenómenos que non pode explicar debidamente a física clásica. Max Planck enunciou a hipótese de que a radiación electromagnética é absorbida e emitida pola materia en forma de cuantos de luz ou fotóns de enerxía mediante unha constante estatística (constante de Planck). A idea de Planck houbera quedado como hipótese se Albert Einstein non a retomara propoñendo que a luz, en determinadas circunstancias, compórtase como partículas de enerxía independentes (os cuantos ou fotóns).

A unidade, o Universal, Macro e Microcosmos, está cheo de luz e de enerxía. Como xa postulara a Escola Atomista na antiga Grecia, a materia do universo, incluída a que nos conforma, está composta por átomos. Coa física nuclear, no século XX, comprobouse que os átomos poden dividirse en partículas máis pequenas. Tamén sabemos, que os electróns aparecen e desaparecen ao redor do seu núcleo; é dicir, que a materia, tal como a concebimos, non son máis que ondas e partículas.

A "dualidade onda-partícula"  postula que todas as partículas presentan propiedades de onda e de partícula. Segundo a física cuántica, non hai diferenzas fundamentais entre as ondas e as partículas; as partículas poden comportarse como ondas e viceversa (segundo a física clásica, a partícula ten masa e ocupa un lugar no espazo, mentres que a onda esténdese polo espazo cunha velocidade definida e cunha masa nula). Thomas Young (1772-1829), célebre por axudar a descifrar os xeroglíficos exipcios a partires da pedra Rosetta, demostrou mediante o experimiento da "dobre rendixa" a natureza ondulatoria da luz.

Louis-Victor de Broglie, físico francés de principios do século XX, na súa tese doutoral propuxo a existencia de ondas de materia; é dicir, que toda materia ten asociada a ela unha onda (Einstein recoñecería a importancia disto cinco anos máis tarde en 1929). Concluímos que toda materia presenta características tanto corpusculares como ondulatorias comportándose dun ou outro xeito. Esta dualidade onda partícula demostraría como un mesmo fenómeno pode percibirse de dous xeitos distintos. Heisenberg establece o "principio de incertidume" ao amosar que non se pode demostrar a posición dunha partícula, xa que canto máis certeza se busca en determinar a súa posición, menos se coñece a cantidade de movemento lineal e polo tanto, a súa velocidade.

Cada era ten os seus supostos que dá por verídicos. A física cuántica amosa que existen múltiples posibilidades (realidades) ao mesmo tempo na configuración do Cosmos (a Unidade). Coa axuda da historia podemos comprobar como os devanceiros vivían e crían en distintas realidades: Aristóteles propoñía que a Terra se atopaba inmóbil no centro do universo e ao seu redor xiraban o sol e o resto dos planetas. Esta era a visión do universo que se tiña na antiga Babilonia e que foi completada por Ptolomeo no século II na súa obra "El Almagesto" na que introduciu os chamados epiciclos e que perduraría durante varios séculos até que Copérnico, no século XVI colocara ao Sol no centro do universo. 

Hai cousas que damos por supostas que son básicamente falsas e que configuran o noso patrón de pensamento e con elo, a nosa realidade. Existen infinitas posibilidades, pero non somos conscientes delas porque estamos condicionados para ver esta realidade e fixamos a idea de que non temos o control. Debemos ter en conta que podemos chegar a percibir as múltiples realidades que existen a traveso da nosa intuición. A realidade interior crea a realidade de fóra.

 "Son círculos concéntricos e non unha espiral como parece"

"Segundo como se mire, poden verse dous rostros (fondo branco) ou unha copa (fondo negro)"

A intuición é fundamental para crear ciencia, xa que partimos dela para elaborar unha hipótese que nos levará a constrastar datos para verificar unha teoría. Grandes teóricos como Isaac Newton e Albert Einstein en física, Louis Pasteur en medicina, Graham Bell en comunicacións, Benjamin Franklin, etc., serían grandes descoñecidos se non fora pola súa intuición que lles amosou unha realidade nova, distinta á realidade do seu momento; unha realidade que estaba aí, esperando na multiplicidade de realidades que conforman o Universo e que o resto dos mortais non somos quen de percibir.

Recibimos 400.000 millóns de bits de información por segundo, pero só somos conscientes de 2.000 bits que nos aportan información do contorno, do noso corpo e do tempo. A información que reciben os sentidos é procesada polo noso cerebro para darlle forma á realidade. Combinamos patróns seculares fixados nos nosos xenes a traveso da historia, dos arquetipos e do inconsciente colectivo para ver a realidade dun xeito determinado.